Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ve Uygulamaya İlişkin Esaslar

Günümüzde “evden çalışma” biçimiyle karşımıza çıkan “uzaktan çalışma”, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme ediminin teknolojik iletişim araçları ile evde ya da işyeri dışında yerine getirilmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir. COVID-19 Salgını döneminde yaygın karantina uygulamalarıyla ve işyerlerince alınan bir tedbir olarak uzaktan çalışma uygulamasına sıklıkla başvurulmuştur. Gelişen teknolojik araçlar, işverenlerin ofis maliyetlerinden tasarruf sağlayabilmesi gibi sebepler salgın sonrası dönemde de uzaktan çalışmanın tercih edilen bir iş organizasyonu olarak sürmesini sağlamıştır.

İş Kanunu’nda 2016 yılında yapılan değişiklikle ilk defa hukukumuza giren uzaktan çalışma, 10.03.2021 tarihli Uzaktan Çalışma Yönetmeliği (“Yönetmelik”) ile daha ayrıntılı bir hukuki arka plana kavuşturulmuştur. Bununla birlikte halen uzaktan çalışma sisteminin beraberinde getirdiği tartışmalara yeterli ölçüde çözüm ve açıklama getirmemekte, işveren ile işçi arasında yapılacak sözleşmeye geniş bir hareket alanı bırakmaktadır.

1. Sözleşmenin Şekli ve İçeriği

İş Kanunu’nun 14. Maddesi ve Yönetmeliğin 5. Maddesi uyarınca uzaktan çalışmaya ilişkin sözleşme yazılı şekilde yapılır. Sözleşmede işin tanımı yapılma şekli işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin yer alması gerektiği hükme bağlanmıştır.

2. Çalışma Mekanının Düzenlenmesi

Klasik bir işyeri organizasyonunda çalışma mekânı, işveren tarafından düzenlenir, giderlere işveren katlanır, iş güvenliği ve sair tedbirler işverence alınır. Uzaktan çalışıldığında ise ev, kişinin çalışma mekanı haline geleceğinden işverenin işçinin kişisel alanı olan evine ilişkin tedbirler alıp alamayacağı, alanı düzenleyip düzenleyemeyeceği tartışma konusu olmuştu. Yönetmeliğin 6. Maddesi ise bu konuya açıklama getirmiştir:

“Gerekli olması halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekan ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanır. Bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulü, uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirlenir.”

İşverenin iş yapılmaya başlanmadan önce alanın düzenlenmesine katılacağı açıkça ifade edilerek bu konudaki tartışma sonuca vardırılmıştır. İşverenin kişinin özel alanına müdahil olması eleştirebilecek olsa dahi, işin güvenliği, söz konusu alanın işyeri organizasyonu içinde yer alacak olması ve kanunda işverene işyeri organizasyonu ile ilgili pozitif yükümlülükler getirilmiş olması birlikte değerlendirildiğinde işverenin alan düzenlemesi konusunda söz sahibi olması gerektiği gerçeği ortaya çıkacaktır. Bu durum işyeri tedbirlerinin alınmasını kolaylaştırmakla sorumluluk dağılımının gerektirdiği hakkaniyete uygun bir çözüm ortaya koymaktadır.

3. Malzeme ve İş Araçlarının Temini ve Kullanımı

Yönetmeliğin 7. Maddesi malzeme ve iş araçlarının temini ve kullanımını düzenlemektedir. Bu madde uyarınca uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşullarının açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilmesi gerekmektedir. Yönetmeliğin bu hükmünden iş araçlarının temini hususunun taraflarca kararlaştırılabileceği ve klasik bir iş ilişkisinden farklı olarak işçiye yükletilebileceği anlaşılmaktadır.

Ayrıca iş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanır. İş araçlarının listesi, iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenirse ayrıca yazılı belge düzenlenmesi şartı aranmaz.

4. Üretim Maliyetlerinin Karşılanması

Yönetmeliğin 8. maddesinde işin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususların iş sözleşmesinde belirtileceği düzenlenmiştir. Malzemenin temini ve üretim maliyetlerinin karşılanması hükümleri giriş kısmında belirttiğimiz gibi klasik iş ilişkilerinde işverenin yükümlülüğünde olan genel birtakım maliyetlere katlanma sorumluluklarının iş sözleşmesiyle taraflar arasında kararlaştırılabilmesi imkanı getirilmiş ve sözleşmeyle serbestçe düzenlenebilecek bir alan taraflara bırakılmıştır.

5. Çalışma Süresinin Belirlenmesi

Yönetmeliğin 9. Maddesinde uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığının ve süresinin iş sözleşmesinde belirtileceği düzenlenmiştir. İş Kanunu’nda öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilir. Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile İş Kanunu hükümlerine uygun olarak yapılır. Çalışma saatleri uzaktan çalışmada esnek bir biçimde belirlenebilmektedir.

Gözetim ve denetim imkanlarının uzaktan çalışmada görece daha zor olması nedeniyle işçinin özel hayatının gizliliği ile işverenin yönetim hakkının hakkaniyete uygun bir biçimde dengelenmesi suretiyle denetim mekanizmaları kurulması mümkündür. Bu noktada ekran hareket takibi, çalışanın bilgisayarına erişmek gibi teknolojik imkanlarla takibin yanı sıra bireysel raporlama yöntemlerine de başvurulabilmektedir.

Çalışma süresinin sözleşmede belirlenmesi gerektiğinin hükme bağlanmış olmasıyla fazla çalışmanın hesaplanması, çalışanın dinlenme hakkı gibi hususların garanti altına alınması kolaylaştırılmıştır. Kararlaştırılan sürenin üzerinde çalışma ise yine fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olarak İş Kanunu’ndaki genel hükümlere tabi bir biçimde ileri sürülebilecektir.

6. İletişim

Yönetmeliğin 10. maddesinde uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığının uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirleneceği hükme bağlanmaktadır. Uzaktan çalışmada işyeri organizasyonunun tamamıyla veya uzaktan çalışmayı sürdüren bütün çalışanlar ve yönetsel ekiplerle elektronik ortamda iletişimi gerektirmektedir. Bu yöntem e-posta, SMS, cep telefonu veya görüntülü iletişim uygulamaları olarak belirlenebilir.

Esas tartışma ise zaman aralığından doğmaktadır zira iletişim araçları ile kurulan bir işyeri organizasyonunda klasik anlamda mesai saatlerinin bitmesi ve işçinin işyerinden ayrılarak çalışmayı sonlandırması gibi bir durum olmamakta, işçiye her an ulaşılabileceği fikrinden hareketle iş ve özel yaşam ayrımı ortadan kalkmaktadır. Bu durum “right to disconnect(ulaşılamama hakkı)” olarak tartışılmaktadır.

İsabetli bir düzenlemeyle iletişimde zaman aralığının belirlenmesi yükümlülüğü uzaktan çalışmada bulanıklaşan iş-özel yaşam dengesinin korunması bakımından işçinin ulaşılamama hakkından yararlanabilmesinin önünü açmaktadır.

7. Verilerin Korunması

İşveren, uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirir ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri alır. İşveren, korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirler. İşçinin, verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışırken uyması zorunludur.

8. İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Tedbirlerin Alınması

İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.

6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile TBK’nın 417. Maddesinde işverene yüklenen iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması zorunluluğunun uzaktan çalışan işçileri de kapsayacağı yönetmelikte açıklığa kavuşturulmuştur.

9. Uzaktan Çalışmanın Yapılamayacağı İşler

Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz.

Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetlerden hangilerinde uzaktan çalışma yapılamayacağı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunca belirlenir.

10. Uzaktan Çalışmaya Geçiş

1) İş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilir veya halihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, işçinin ve işverenin anlaşması halinde, uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir.

2) İşçinin, uzaktan çalışma yapma talebi ile ilgili hususlar aşağıdaki gibidir:

a) Uzaktan çalışma talebi yazılı olarak yapılır.

b) Talep işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilir.

c) Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılır.

3) Talebe ilişkin değerlendirme sonucunun otuz gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilmesi gerekir.

4) Talebin kabul edilmesi halinde Yönetmeliğin 5. maddesinde belirtilen hususlara uygun şekilde sözleşme yapılır.

5) Uzaktan çalışmaya geçen işçi, yukarıda belirttiğimiz usullerle tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirir.

6) Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz.

11. SONUÇ

Gelişen teknoloji ve pandeminin hızlandırdığı uzaktan çalışmaya geçiş süreci getirdiği avantajlarla işyeri organizasyonlarını genişletmekte ve sınırları ortadan kaldırmaktadır. Yaygınlaşan bu yeni çalışma yöntemini düzenleyici Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ayrıntılı düzenlemeler getirmekten ve potansiyel uyuşmazlıklar bakımından bütünüyle önleyici olmaktan uzak olsa da önemli bir ilerleme olarak karşımıza çıkmaktadır.

İş sözleşmeleri ile uzaktan çalışma uygulamalarının yönetmeliğe uygunluğunun değerlendirilmesi ve aykırılıkların giderilmesi önem arz etmektedir.