1.Giriş:
Anonim ortaklıklarda yönetim kurulu, şirketin hem yönetim hem temsil yetkisine sahiptir. Bu çift yönlü yetki, şirketlerin ticari hedeflerini gerçekleştirmesinde başrolü üstlenmesinin yanı sıra; üçüncü kişilerle kurulan her türlü hukuki ilişkiler bakımından da sorumluluklara konu olmaktadır.
Yönetim Kurulu üyeleri, birtakım devredilemez ve devredilebilir yetkilere sahipken, bu yetkileri kullanırken oluşan ve oluşabilecek zararlardan şahsen sorumlulukları söz konusudur. Bu yazıda, devredilen yetkilerden doğan sorumluluk ilkesi olan farklılaştırılmış teselsül ilkesi örneklerle ele alınacaktır.
2.Yönetim Kurulu Yetkilerinin Devir Sebepleri:
2.1. İşleyiş ve Verim Bakımından:
Şirketlerde, alınması gereken her kararın yönetim kurulu onayından geçirmesi uygulamada oldukça zor ve işlevsizdir. Bu yüzden kanunun izin verdiği sınırlar çerçevesinde yönetim kurulunun yetkilerini devretmek, organize ve verimli bir şirket yönetimi açısından sıkça tercih edilmektedir.
Yetkilerin, alanında uzman kişilere devri, yönetim kurulu yetkilerinin daha verimli kullanılmasını sağlar
2.2. Hukuki Sorumluluk Bakımından:
Yönetim kurulu üyeleri kural olarak müteselsil sorumlu olsa da, yetki devri ile sorumluluk, hatalı üyenin eylemine indirgenebilir.
Yetkiyi devralan üyelerin sorumluluğu farklılaştırılmış teselsül ilkesi ile açıklanır.
Bu sorumluluk ilkesi kapsamında, birden fazla üyenin neden olduğu bir zararda, her bir yönetim kurulu üyesinin kendi sorumlu olduğu oranda sorumlu olması sağlanmaktadır.
Bir başka anlatımla yönetim kurulu üyelerinden birinin hatası sonucu oluşan hukuki sorumluluktan diğer üyelerin sorumlu tutulması engellenmiş olur. Dolayısıyla şirket yönetim kurulunun yetki devrini gerçekleştirmesinin sebeplerinden birisi de hukuki sorumluluktan kurtulması için yapılabilmektedir.
3.Yönetim Kurulu Yetkileri Nasıl ve Ne Şekilde Devredilir?
3.1 İç Yönerge:
Yetki devri, esas sözleşmeye konulan hükme dayanarak hazırlanacak bir iç yönerge ile yapılır.
İç yönerge, şirket yönetim kurulunun, esas sözleşme ve TTK hükümleri çerçevesinde yönetim ve temsil yetkisinin kısmen veya tamamen devrine ilişkin usul, esas ve sorumlulukları ayrıntılı biçimde düzenlediği yazılı bir belgedir.
Düzenlenen iç yönerge ile; devredilen görev ve yetkilerin kapsamını, yetkili kılınan murahhas üye ve müdürleri, yetkilerin kullanım usulünü, raporlama ve denetim mekanizmalarını açıkça tanımlayan, hukuki sorumlulukların sınırlarının belirlendiği, yönetim kurulunca onaylanıp yürürlüğe konulan bir yol haritası oluşturulur.
Yönetim Kurulu tarafından hazırlanan iç yönergenin yönetim kurulu esas sözleşmeye konulacak bir hükümle, yönetimi kısmen veya tamamen bir veya birkaç yönetim kurulu üyesine veya üçüncü kişilere devretmeye yetkili kılınabilir. Bir başka anlatımla yönetim kurulunun şirket iç yönergesinin hazırlayabilmesi için şirket genel kurulu tarafından esas sözleşmeye madde eklenmiş olması aranmaktadır.
Yönetim kurulu üyeleri, özen yükümlülükleri gereği bu devri yaparken devrettiği kişinin bunu yapabilecek nitelikte bilgiye sahip ve uzmanlığı olduğunu kontrol etmekle sorumludur. Örnek vermek gerekirse;
- Şirketin inşaat işleri ile ilgili hususları inşaat mühendisi veya o nitelikte olmayan birine devredilmesi halinde, özen yükümlülüğünü yerine getirmediğiniz anlamına gelecektir. Aynı şekilde inşaat alanında uzman ancak demans başlangıcı olan veya akli melekeleri yerinde olmayan birine sorumluluklarınızı devretmeniz de özen yükümlülüğünü yerine getirmediğiniz anlamına gelecektir.
Yetki devri, sadece devredilebilir işlerle sınırlıdır; devredilemez yetkiler (örneğin üst düzey yönetimin oluşturulması) devredilemez.
Hazırlanan iç yönerge ticari sicile tescil edilerek ticari sicil gazetesinde ilan edilmelidir.
4.Yönetim Kurulu Üyelerinin Kanundan Doğan Sorumluluğu:
Yönetim kurulu üyeleri, yükümlülüklerini kusurlarıyla ihlal ettikleri takdirde şirkete, pay sahiplerine ve üçüncü kişilere verdikleri zarardan sorumludur. Sorumluluğun doğması için ihlal, zarar ve illiyet bağı şarttır.
Kusur, sadece bir ihlal olarak anlaşılmamalı; yönetim kurulu üyesinin özen ve tedbir yükümlülüğüne aykırı davranması da somut olayda kusur olarak değerlendirilebilir.
Yönetim Kurulu Üyesinin Sorumluluğunun doğabilmesi için;
- İhlal
- Zarar
- İlliyet Bağı
bulunması gerekmektedir.
5.Hukuki Sorumluluğun Bölünmesi:
Yetki devri ile, yönetim kurulunun doğrudan sorumluluğu azalır. Ancak;
- Yetki devrinde uygun kişilerin seçilmesi,
- Yetki devredilen üyelere talimat verilmesi,
- Yetki devredilen üyelere karşı üst gözetimin sağlanması
gibi yükümlülükler devam eder. Bu yükümlülüklerin ihlali halinde sorumluluk doğar.
6.Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi:
Anonim Ortaklıklarda farklılaştırılmış teselsül ilkesi, birden fazla üyenin neden olduğu ortak bir zararda, her bir yönetim kurulu üyesinin kendi sorumlu olduğu zarar oranında tazminatla sorumlu olması esasına dayanan bir ilkedir. Esasen farklılaştırılmış teselsül ilkesi, mutlak teselsüle nazaran sorumluluk hukukunun amacına daha hakkaniyetli bir şekilde hizmet vermektedir.
Farklılaştırılmış teselsül ilkesi çerçevesinde davacı, zararının tazmini için, sorumlu yönetim kurulu üyelerinden sorumluluk tavanı belirlenen yönetim kurulu üyesini dava edebilecek, sorumluluğu bulunmayan yani sorumluluk tavanı belirtilmemiş olan yönetim kurulu üyelerine karşı ise dava açılamayacaktır.
6.1. Üst Gözetim Yükümlülüğü:
Üst gözetim uyarınca yönetim kurulu üyesi işin doğru yapılıp yapılmadığını kontrol etmeli ve işin doğru yapılması için emir talimat ve yönlendirme yapmalıdır.
Üst gözetim yükümlülüğü uyarınca ilgili yönetim kurulu üyesinin iş ile ilgili emir ve talimat vermesi, verdiği emir ve talimatların yerine getirilip getirilmediğini kontrol etmesi, atadığı kişi işi gereği gibi yapamıyorsa görevden alması gerekmektedir.
7.SONUÇ:
Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi ile şirket yönetim kurulu üyelerinin sorumlulukları bölüştürülerek risk minimize edilir. Ancak Şirketin yaşadığı iş kazaları vb. riskleri en aza indirmek için organizasyon yapısının net ve tamamlama kriterleri ile belirlenmesi gerekmektedir.
Şirket’in yönetim kurulu üyelerinin, müdürlerinin ve çalışanlarının sorumlulukları iç yönerge, iş sözleşmesi ve tamamlama kriterleri ile belirlenmesi halinde sorumluluklar sınırlandırılacaktır.
Sonuç olarak, farklılaştırılmış teselsül ilkesi, anonim şirketlerde yönetim kurulu üyelerinin sorumluluklarının daha adil bir şekilde paylaşılmasını sağlayarak, şirket yönetiminin daha verimli ve güvenli bir hale gelmesini mümkün kılmaktadır. Yönetim kurulu üyelerinin, sorumluluklarını üstlenirken yalnızca kendi yetkilerini değil, aynı zamanda üst düzey gözetim ve denetim yükümlülüklerini de yerine getirmeleri gerektiği unutulmamalıdır.
Şirketlerin, iç yönergelerini düzenlerken farklılaştırılmış teselsül ilkesini göz önünde bulundurmaları, yönetim kurulu üyelerinin görevlerini yerine getirirken karşılaşabilecekleri riskleri minimize edecektir. Böylelikle şirketlerin yönetim süreçleri daha şeffaf hale gelirken, potansiyel hukuki sorumluluklar da daha iyi dağıtılabilir.
KAYNAKÇA:
Araştırma Makaleleri:
- Koç, Hikmet – Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Farklılaştırılmış Teselsül İlkesi Uyarınca Sorumluluklarına Genel Bir Bakış
- Fadime Yağmur Arıkan – Yaşar Hukuk Dergisi 2025 Cilt:7 Sayı1
Akademik Kaynaklar:
- Kalender
- Doğan
- Helvacı
- Çomoğlu (Poroy/Tekinalp)
- Bahtiyar
