13.10.2020 Tarihli T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın Döviz Cinsinden veya Dövize Endeksli Sözleşme Bedellerine İlişkin Duyurusu Hakkında
T.C Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca (“Bakanlık”) yayınlanan 13.10.2020 tarihli duyuru ile Türk Parası Kıymetini Koruma Kararı uyarınca öngörülen iki yıllık “geçiş sürecinin” sonuna geldiğimiz bu günlerde sözleşmelerin yeniden döviz endeksli kurulup kurulamayacağına ilişkin soru işaretleri giderilmiştir. Çalışmamızda öncelikle söz konusu duyurunun içeriği açıklanmış, sonrasında duyurunun atıf yaptığı mevzuat hükümlerine değinilmiştir.
12.09.2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 85 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (“Karar”) ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’da değişiklikler yapılarak Türkiye’de yerleşik kişilerin bazı istisnalar dışında birbirleriyle döviz cinsinden veya dövize endeksli bedeller içeren sözleşmeler yapmamaları hususunda ve mevcut sözleşmelerde yer alan bedellerin Türk lirasına çevrilmesi yönünde düzenlemeler yapılmış, söz konusu düzenlemeler sonrasında Bakanlık tarafından belirlenen istisnalar ise Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara İlişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ’de (“Tebliğ”) düzenlenmiştir.
Türk lirasının kıymetini korumak adına sözleşme özgürlüğüne sınır getirme yoluna giden söz konu düzenlemelerde sözleşme taraflarının Türk lirasına dönüşte mutabakata varamamaları halinde bedellerin Türk lirasına çevrilme usulü ile konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmelerinde Türk lirası olarak belirlenen bedellere iki yıllık geçiş sürecinde uygulanacak artış oranlarına ilişkin esaslar belirlenmiştir.
İki yıllık sürenin sona ermesiyle geçiş süreci sona erecek ve taraflar Türk lirası endeksli tutarlara uygulanacak artış oranında yine mutabakata varamazlarsa 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 344 üncü maddesi hükmünde yer alan sınırlara tabi olacaklardır.
Geçiş süreci için öngörülen iki yıllık sürenin sona ermesinden sonra bahse konu sözleşmelerde yer alan bedellerin tekrar döviz cinsinden veya dövize endeksli uygulanmaya başlanması ya da yeniden döviz cinsinden veya dövize endeksli belirlenmesi mümkün bulunmamaktadır. Aksi uygulamaların tespiti durumunda kambiyo mevzuatı uyarınca gerekli yaptırımlar uygulanacaktır.
Türk Lirasına Çevrilme Esasları ve Türk Lirası Olarak Belirlenen Bedellere İki Yıllık Geçiş Sürecinde Uygulanacak Artış Oranları
Karar ile döviz olarak kararlaştırılan sözleşme bedellerinin 30 gün içerisinde Türk lirasına çevrilmesine hükmedilmiştir. Sözleşme taraflarının para biriminin çevrilmesinde yaşayabileceği anlaşmazlıklar ise Tebliğ ile giderilmeye çalışılmıştır. Bu düzenlemeler çevrilme usulüne ilişkin esaslar ve konut ve çatılı iş yeri kiralarında iki yıllık geçiş süreci boyu uygulanacak artış oranlarından oluşmaktadır. Buna göre:- Akdedilen sözleşmelerde döviz endeksli belirlenen bedeller, söz konusu bedellerin 2.1.2018 tarihinde belirlenen TCMB efektif satış kuru kullanılarak hesaplanacak Türk lirası cinsinden karşılığı bulunacak ve bunlar 2.1.2018 tarihinden bedellerin yeniden belirlendiği tarihe kadar TÜİK tarafından her ay için belirlenen TÜFE aylık değişim oranları esas alınarak artırılacaktır.
- 09.2018 tarihinden önce akdedilen konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmelerinde döviz endeksli olarak belirlenen bedeller yukarıdaki paragrafta anlatılan şekilde iki yıllık süre için Türk lirası olarak belirlenir. Belirlemenin yapıldığı kira yılının sonundan itibaren bir yıl süre ile uygulanacak kira bedelinde tarafların anlaşamaması halinde kira bedeli, son bulan kira yılının TÜİK tarafından aylık olarak belirlenen TÜFE aylık değişim oranları esas alınarak bedel artırması yoluyla belirlenir. Bir sonraki kira yılının bedelinde mutabakata varılamaması halinde ise bir önceki yılın TÜFE aylık değişim oranları esas alınarak bir artış yapılır.
6098 sayılı TBK Madde 344 Hükümleri
İki yıllık geçiş süresinin son bulmasıyla taraflar Türk lirası olarak belirlenen tutarlardaki artış oranında mutabakata varamadıklarında, artık 6098 sayılı Kanunun konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmelerindeki artış oranlarını düzenleyen 344. Maddesi hükümlerine tabi olacaklardır. Madde hükmüne göre:- Yenilenen kira döneminde taraflar, bir önceki kira yılının TÜFE’deki on iki aylık ortalamalara göre değişim oranını geçen bir artış yapamaz.
- Taraflarca artış konusunda bir anlaşma yapılmamışsa kira bedeli yukarıda belirtilen oranı geçmemek üzere hâkim tarafından belirlenir.
- Beş yıldan uzun süreli veya beş yıldan sonra yenilenen kira sözleşmelerinde tarafların anlaşması olup olmadığına bakılmaksızın, anılan oran, kiralananın durumu ve emsal kira bedelleri göz önünde tutularak hâkim tarafından belirlenir.
